O ρόλος της ηθικής και δεοντολογίας στη δημόσια διοίκηση ως εργαλείο πρόληψης της διαφθοράς

Η ηθική και η δεοντολογία συνδέονται άρρηκτα και συνιστούν θεμελιώδεις πυλώνες για τη διασφάλιση της ποιότητας της Δημοκρατίας, καθώς και για την προαγωγή μίας σύγχρονης, χρηστής και αποτελεσματικής δημόσιας. Η σύμφωνη με το δίκαιο δράση είναι εκ των ων ουκ άνευ, αλλά αποτελεί το minimum της ηθικής συμπεριφοράς. Η ηθική και η δεοντολογία είναι κάτι περισσότερο από το ισχύον δίκαιο. Υπό αυτό το πρίσμα, θα ήταν χρήσιμο, στο σημείο αυτό, να γίνουν ορισμένες εννοιολογικές διευκρινίσεις. Ποια η έννοια της ηθικής και ποια της δεοντολογίας;

Η ηθική είναι η ατομική ευθύνη, η οποία βασίζεται στην αυτονομία της βούλησης και εκφράζεται μέσω μίας διαρκούς αναζήτησης. Η δεοντολογία, όμως, είναι δεδομένη και υποχρεωτική και αποτελεί κομμάτι των όσων υιοθετούνται αναγκαστικά από πρόσωπα που επιλέγουν να εργαστούν στον δημόσιο τομέα.

Η ηθική εξελίσσεται και προσαρμόζεται στις αλλαγές της κοινωνίας. Οι κανόνες δεοντολογίας έχουν διττή φύση, ισορροπώντας μεταξύ της ηθικής και του κανόνα δικαίου. Η εν λόγω διαπίστωση προκύπτει από το γεγονός ότι στη δεοντολογία ενυπάρχουν τόσο κανόνες με τυπική ισχύ, των οποίων η παράβαση επιφέρει κυρώσεις (ποινικές, πειθαρχικές), όσο και κανόνες που ανήκουν στη σφαίρα της ηθικής και αποτελούν στοιχείο του εσωτερικού περιβάλλοντος ενός δημόσιου οργανισμού με στόχο την καλύτερη εκτέλεση του υπαλληλικού καθήκοντος, χωρίς να επισύρουν δικαστικές ή διοικητικές κυρώσεις παρά μόνο «κυρώσεις» προερχόμενες από την κοινή γνώμη και την ατομική συνείδηση. Οι κανόνες δεοντολογίας λειτουργούν συμπληρωματικά προς τους κανόνες δικαίου, βελτιώνοντας την πρακτική εφαρμογή τους, την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους πολίτες, καθώς και τις συνθήκες εργασίας εντός των οργανισμών. Εξάλλου, η σύγχρονη βιβλιογραφία και οι διεθνείς καλές πρακτικές σε θέματα δημόσιας ακεραιότητας προκρίνουν ένα σύστημα που βασίζεται περισσότερο σε ηθικές αξίες (value based) παρά σε κανόνες συμμόρφωσης (compliance based).

Η απαίτηση για αύξηση της αποτελεσματικότητας και της παραγωγικότητας της δημόσιας διοίκησης και η διασφάλιση της διαφάνειας στο δημόσιο τομέα διαμόρφωσε, στη θέση του βεμπεριανού μοντέλου διοίκησης, την εφαρμογή του Νέου Σύγχρονου Δημόσιου Μάνατζμεντ και στον δημόσιο τομέα. Επιπλέον, οι πολίτες σήμερα απαιτούν ποιοτικές υπηρεσίες, γρήγορη εξυπηρέτηση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους. Βρισκόμαστε πλέον σε μια νέα πραγματικότητα στη δημόσια διοίκηση. Η λειτουργία της δημόσιας διοίκησης δεν διέπεται μόνο από την εφαρμογή κανόνων δικαίου, αλλά καθορίζεται από συγκεκριμένες ηθικές αξίες, οι οποίες προκύπτουν από τις υφιστάμενες κοινωνικές αντιλήψεις, τη διοικητική πρακτική και το βαθύτερο νόημα των γενικών αρχών του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας.

Όλοι γνωρίζουμε, a contrario, τις δυσμενείς συνέπειες μίας διεφθαρμένης δημόσιας διοίκησης. Πρόκειται κατ’ αρχήν για έναν παράγοντα ο οποίος αυξάνει τις ανισότητες, δεδομένου ότι τα θύματα είναι τα φτωχότερα στρώματα, δηλαδή αυτοί που δεν μπορούν να πληρώσουν.

Εν κατακλείδι, η τήρηση των αρχών ηθικής και επαγγελματικής συμπεριφοράς συνδέεται αναπόσπαστα με τη δυναμική και την αξιοπιστία της επαγγελματικής δραστηριότητας και την ακεραιότητα των υπαλλήλων και λειτουργώντου Δημοσίου Τομέα. Οι κώδικες δεοντολογίας αποτελούν βασικό εργαλείο στην κατεύθυνση της ανάδειξης της δέσμευσης των υπαλλήλων και λειτουργών του Δημοσίου Τομέα στις αξίες της ακεραιότητας, της διαφάνειας και της λογοδοσίας κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, με απώτερο στόχο την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς. Ο σεβασμός στις αρχές που καθορίζονται από τους κώδικες δεοντολογίας  και η καλλιέργεια αξιών, όπως η ακεραιότητα, η ειλικρίνεια, η διαφάνεια, η αξιοπιστία, η ανοιχτή επικοινωνία και η λογοδοσία αποτελούν το “κλειδί” για την ενδυνάμωση του Δημοσίου Τομέα, τη δημιουργία ενός εργασιακού περιβάλλοντος που προωθεί τη συνεργασία, την εμπιστοσύνη και την αξιοκρατία και ενισχύει τις σχέσεις με τους πολίτες.